Yakup Bey ve Kaşgar Hanlığı

Yakup Bey ve Kaşgar Hanlığı

Veysi ERKEN Dr.

"Tarih bir hamak değil yay olmalıdır" ve "ibret alınsaydı hiç tarih tekerrür eder miydi?" sözlerini unutmadan tarihle ilgili kitapları okumaya ve günümüzü anlamlandırmaya çalışıyorum.

Okuduğum kitaplardan birisi "Yakup Bey ve Kaşgar hanlığı"dır. Doğu Türkistan'da son Osmanlı hanı diye bilinir.

Esasında merak ettiğim Osmanlı'nın Doğu Türkistan'da başka bir hanı var mıydı?

Neyse.

Kitap hacminden daha derin tefekküre sürükledi beni.

Devletsiz olmanın derin acıları ve yıkımı beraberinde getiren sonuçları zihnime kazındı.

Kitaptan anladığım budur.

Doğu Türkistan'da Oyratlar ve akabinde Hocalar hâkim olmuşlar ama devlet olmamışlar.

Özellikle bu dönemlerde ve devamında beylik iddiası çok olmuştur.

Herkes “Beylik” benim hakkım demiş ve kardeş, baba-oğul sürtüşmeleri olmuştur.

Karahanlı, Selçuklu, Osmanlı devirleri bu misallerle doludur.

Beylik iddiasının fazla olduğu toplumlarda kardeş kavgaları bitmez 

En kötüsü Beylik iddiası beraberinde düşmanla işbirliğini de getirebiliyor.

Mesela oyratlardan sonra üç yüz yıllık bir dönem hocalar Türkistan coğrafyasının hâkimi olduğu halde beylik kavgası yüzünden devletleşemiyorlar ve maalesef yok oluyorlar.

Maalesef devletleşenler de kurucu bey konumunda olanın vefatıyla çocukları arasında beylik kavgasının başladığını ve yıkılmanın gerçekleştiğini görüyoruz.

Karahanlı, Gazneli, Selçuklu, Artuklu, Eyyubi dönemlerini incelemek yeterlidir diye düşünüyorum.

İçteki birliği sağlayan Osmanlı devleti olmuştur. Bilhassa Fatih ile başlayan süreçte birlik sağlanmıştır.

Asıl konuya dönecek olursak şunu görebiliriz.

Türkistan merkezli coğrafya ile Anadolu merkezli coğrafya hep birbirinden kopuk olmuştur. Timur zamanında savaş halinde olmuşlardır.

Özellikle Türkistan coğrafyası kendi iç dinamiklerini birleştirememiş, Rus, İngiliz ve Çinlilerin istilasına maruz kalmış, katliamlara uğramıştır.

Halen bu durum ve katliamlar Türkistan coğrafyasının tamamında özellikle Doğu Türkistan'da devam ediyor.

Yakup Bey kurtlar sofrasında Doğu Türkistan'da birliği sağlamaya çalışmış ve kısmi başarı sağlamıştır.1864-1869.

Yakup Bey Kaşgar hanlığının varlığını ve devamını Osmanlı'nın desteğinde gördüğü için Osmanlıya bağlılığını ilan etmiş ve bu durum kabul görmüştür.

Dolayısıyla Osmanlı'nın sınırları Çin'e kadar genişlemiş fakat bu durum uzun sürmemiştir.

Kaşgar hanlığı Osmanlı'nın güçlü zamanında değil, zayıflama döneminde kurulmuş idi.

İlave olarak o günün şartlarında yardım kolaylıkla gerçekleştirilemiyordu. İletişim ve ulaşım imkânları zayıftı.

Dolayısıyla muhtelif sebeplerden dolayı Yakup Bey tarafından kurulan hanlık uzun ömürlü olamamış ve istilacı Çinliler tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Burada dikkati çeken bir başka husus şudur.

Yakup Bey'in vefatıyla birlikte oğullarının birbirine düşmesidir.

Maalesef iç kavgalar ve beylik iddiaları bütün İslâm coğrafyasında günümüzde de devam ediyor. 

Ve müstevliler bunu körükleyerek istilalarını devam ettiriyorlar.

Hâsılı kelam.

Dünyanın en mümbit coğrafyaları bir ve beraberliğini sağlayabilmelidir.

Yoksa Siyonist haçlı zihniyetinin piyonları tarafından yok edilmeye devam edilecektir. Doğu Türkistan bunun bir örneğidir.

Birlik gayretleri yok mu?

Vardır elbette.

Özellikle iki coğrafya arasında bağ kurma çabaları merhum Abdülhamit döneminde devam ettirilmeye çalışılmıştır.

Araya uzun bir fasıla girdi 

Merhum Turgut Özal dönemine kadar neredeyse yoktur denilebilir. Hatta Türkistan coğrafyasından bahsedenler resmi mercilerce daim olarak suçlandı.

Günümüzde ise bu çaba devam ediyor. Yakında semeresini tam alırız inşallah.

Böyle bir birlik sağlanabilirse dünya huzur bulur, Doğu Türkistan kurtulur.

Peki, istilacıların faaliyetleri durur mu?

Hayır.

Çünkü hem içteki hainler hem de Siyonist haçlı zihniyetinin merkezleri birlik çabalarından rahatsızdır.

Serhat Doğan tarafından hazırlanan bu kitabı Türkistan coğrafyasının yaşadıklarını Kaşgar hanlığı özelinde öğrenmek isteyenlere tavsiye ediyorum.

Bilinmelidir ki, tarihimizi ve coğrafyamızı öğrendikçe ve buna uygun tedbirleri aldıkça varlığımızı sürdürebiliriz.

Tarihimiz ve coğrafyamız unutturulmuştur.

Doğu Türkistan, Uygurlar, atalarımız unutturulmuştur.

Kut'ul-amareyi millet bilmediği gibi, bırakın Türkistan coğrafyasının tamamını KaşgarI, Hoten’i, Urumçi’yi, Doğu Türkistan’ı da maalesef bilmiyor.

 Öğrenmek ve bilmek için okumak gerek.

Araştırmak gerek.

Türkistan’ı dert edinmek gerek.

Haydi, okumaya ve öğrenerek yeniden dünyaya nizam vermeye. Doğu Türkistan’a gönlümüzde yer açmaya.

Selam ve sabırla... 18.07.2025

* Serhat Doğan, Doğu Türkistan'da Son Osmanlı Hanı Yakup Bey ve Kaşgar Hanlığı, Ötüken neşriyat, İstanbul 2020.

Not. Bu yazı 20020’de yayınlanmış ve birkaç değişiklikle tekraren yayınlanmıştır.