Azim ve Hırs

Azim ve Hırs

Veysi ERKEN Dr.

“Sen (o zaman), sırf Allah'ın rahmetiyle onlara karşı yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı yürekli olsaydın, onlar senin etrafından dağılıp giderlerdi. Artık onları sen bağışla, onlar için Allah'tan mağfiret dile. (Yapacağın) işlerde onlara da danış, bir kere de azmettin mi, artık Allah'a dayan. Muhakkak ki Allah kendine dayanıp güvenenleri sever. Âl-i İmrân-159”

Ayetten anlaşılacağı üzere Azim; çalışma, çabalama ve nasip deyip hakkına razı olmayı ifade eder. Dolayısıyla azimde gayret, cehd, sabır ve sonuçta tevekkül vardır.

Hırs kavramı ise aşırı arzu ve düşkülüğü ifade eder. Olumlu olabildiği gibi olumsuz yönünde olabilir. “Şanım hakkı için size bir Resul geldi ki: kendinizden, gayet izzetli, zorlanmanız ona ağır geliyor, üstünüze hırs ile titriyor, mü'minlere Rauf, rahimdir. Tevb128” ayetinde ifade edildiği gibi HIRS olumlu bir arzu ve düşkünlüğü ifade ediyor.

Hırs genel anlamda olumsuz yönü dile getirilir ve azimden farklılaştırılır.

Hadislerde ise HIRS’ın iki yönü üzerinde durulmuş ve olumsuz hırstan kaçınılması istenmiştir.

Hırs, “Hadislerde hırsın yöneldiği amaca göre anlamının değiştiği görülür. Meselâ bazı hadislerde yöneticilik ihtirası taşıyanlar yerilir (Müsned, II, 148; Buhârî, “Aḥkâm”, 7; Müslim, “İmâre”, 14). “İnsanoğlu yaşlansa da onda iki şey, hırs ve haset hep genç kalır” meâlindeki hadiste (Müsned, III, 115, 119, 169) haset gibi hırs da aşağılayıcı bir anlamda kullanılmıştır.

Buna karşılık hayır yapma arzusunu hırs kelimesiyle ifade edip öven hadisler de vardır (meselâ bk. Buhârî, “Vekâlet”, 10; Müslim, “Ḳader”, 34; İbn Mâce, “Muḳaddime”, 10). Hatta iyilik peşinde koşan bir kişiye Hz. Peygamber, “Allah hırsını artırsın” diye dua etmiştir (Müsned, V, 39; Buhârî, “Eẕân”, 114; Ebû Dâvûd, “Ṣalât”, 100).” HIRS - TDV İslâm Ansiklopedisi

Hâsılı kelam.

Azim olumlu yönü ifade ederken, hırs bir yönüyle olumsuz arzu ve helal- haram özelliğine bakılmadan bir şeye talip olmayı ihtiva eder. Azimle hareket, hırstan uzak durulması tavsiye edilir.

Mehmet Akif;

Âtiyi karanlık görerek azmi bırakmak…

Alçak bir ölüm varsa, eminim budur ancak.

Dünyada inanmam hani görsem de gözümle

İmanı olan kimse gebermez bu ölümle;

Ey dipdiri meyyit, !iki el bir baş içindir’

Davransana... Eller de senin, baş da senindir!” diyerek azmin gerekliliğini izah eder.

Selam ve Sabırla… 28.10.2025